SEBZE VE MEYVE TOPTANCI HALLERİNDE ALINAN HAL RÜSUMLARI VE BUNLARIN PAYLAŞIMINA DAİR SORUNLAR

DANIŞTAY KARARLARI, İDARİ YARGILAMA USULÜ

19.10.2020

1.461

SEBZE VE MEYVE TOPTANCI HALLERİNDE ALINAN HAL RÜSUMLARI VE BUNLARIN PAYLAŞIMINA DAİR SORUNLAR

GİRİŞ

5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ile birlikte sebze ve meyvelerin toptancı hallerinde satışlarına ilişkin birçok yasal düzenleme yapılmıştır.

Getirilen sistemin yeni olması, paydaşların geçmiş uygulamalardan vazgeçme konusunda uyumlu olmaması, mevzuat düzenlemelerindeki bir çok eksiklin nedeniyle sistemin uygulamasında güçlükler yaşanmaktadır.

Mevzuata Göre Kaç türlü Toptancı Hali Vardır?

5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun 2/1 maddesinde;

“c) Belediye toptancı hali: Belediyelerce kurulan toptancı hallerini,

i) Özel toptancı hali: Gerçek veya tüzel kişiler tarafından kurulan toptancı hallerini” ifade edeceği belirtilmiştir.

Buna göre toptancı hallerinde belediye toptancı hali ve özel toptancı hali olmak üzere iki türlü olarak faaliyette bulunulabilir.

Hal Rüsumu Nedir? Neyin Karşılığı Olarak Alınır?

5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun “Hal Rüsumu” başlıklı 2/1-d. maddesinde; “Hal rüsumu: Malları satın alanlarca toptan satış bedeli üzerinden ödenen meblağı” ifade edeceği kuralı yer almaktadır.

Sebze ve Meyve Ticareti Ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin 4/1-e maddesinde “Hal rüsumu: Malları satın alanlarca toptan satış bedeli üzerinden belediye veya işletmelere bu Yönetmeliğe göre ödenen meblağı” ifade edeceği düzenlenmiştir.

Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin “Hal rüsumunun paylaşımı” başlıklı 45/9. maddesinde

“Belediye veya işletmecisi, sekizinci fıkraya göre elde edilen geliri, toptancı hallerinin alt yapısının geliştirilmesi, şehir içinde, giriş ve çıkışlarında kontrol noktalarının kurulması kontrol ve denetimlerin yapılması ve sistemin sağlıklı bir şekilde işlemesi amacıyla kullanır.” düzenlemesi yer almaktadır.

Hal rüsumu, idare tarafından görülen hizmet ve giderlerin karşılığı olarak, toptan sebze ve meyve hallerinde malları satın alanlarca toptan satış bedeli üzerinden ödenen bedelleri ifade etmektedir.

Yasaya göre toptancı halleri, Belediye toptancı hallerinde belediye teşkilatı bünyesinde kurulan toptancı hal yönetimince; özel toptancı hallerinde ise işletmecileri tarafından yönetilir.

Hal Rüsumunun Tahakkuk, Tahsil ve Paylaşıma İlişkin Usul Ve Esaslar Yönetmelikle Belirlenmiştir.

Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin 4/1-b maddesinde

“Banka: Hal rüsumunun tahsilini ve ilgili belediye ile işletmelere dağılımını yapmak üzere Bakanlıkça belirlenen bankayı” ifade edeceği,

Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin 44/7. maddesinde

“Hal rüsumu, bildirim işleminin tamamlanmasıyla tahakkuk eder. Rüsumun hesaplanmasında, toptan satış bedeli esas alınır.”

Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin 44/10. maddesinde

“Hal rüsumuna ilişkin ödemeler, 45 inci maddeye göre Bakanlıkça belirlenen banka nezdinde () (…) açılan hesaba yatırılmak suretiyle yapılır. Malın üretildiği yerde toptancı hali bulunmaması veya birden fazla toptancı halinin bulunması durumunda 45 inci maddeye göre işlem yapılır.”

Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin “Hal rüsumunun paylaşımı” başlıklı 45.maddesinde

“(1) Hal rüsumu, bu maddeye göre Bakanlıkça belirlenen banka nezdinde açılan hesaba yatırılır. Malın üretildiği ve tüketildiği yerde toptancı hali bulunması durumunda, hal rüsumunun yüzde ellisi, malın üretildiği yerdeki toptancı halinin bağlı olduğu belediye veya işletmecisi tarafından bildirilen banka hesabına, kalan yüzde ellisi ise malın tüketime sunulduğu yerdeki toptancı halinin bağlı olduğu belediye veya işletmecisi tarafından bildirilen banka hesabına aylık olarak izleyen ayın beşinci iş günü sonuna kadar ilgili banka tarafından aktarılır.

….

(6) (Değişik:RG-1/7/2013-28694) Bu maddeye göre hal rüsumunun özel toptancı halinin işletmecisi hesabına aktarılması, bildirime konu malların özel toptancı halinin faaliyet alanında üretilmesi veya tüketime sunulmasına bağlıdır.

(7) (Değişik:RG-1/7/2013-28694) Bu maddeye göre özel toptancı halinin işletmecisi hesabına aktarılan tutarların yarısı aylık olarak izleyen ayın beşinci iş günü sonuna kadar ilgili belediyeye ödenir.

(8) Hal rüsumunun tahsilini ve ilgili belediye ile işletmelere dağılımını yapacak banka, Türkiye Bankalar Birliğinin verilerine göre ülke genelinde şube sayısı 600 ve üzerinde olan ve bu şubelerin en az % 60’ı toptancı hallerinin bulunduğu il, ilçe ve belde merkezlerinde faaliyet gösteren bankalar arasından Bakanlıkça belirlenir. Bu belirlemede, toptancı halinin bağlı olduğu belediye veya işletmecisine ödenmek üzere, bunlar (Değişik ibare:RG-1/7/2013-28694) tarafından bildirilen banka hesaplarına aktarılacak meblağlar için en yüksek getiriyi sağlayan teklif ile Bakanlıkça öngörülen diğer şartlar dikkate alınır.

(10) Banka tarafından, (Mülga ibare:RG-1/7/2013-28694) (…) hal rüsumunun tahsili ile ilgili belediye ve işletmelere dağılımını yapmak üzere gerekli alt yapı oluşturulur.

…

(15) Süresi içinde ödenmeyen hal rüsumlarının alacaklısı olan belediye ve işletmeler birinci, ikinci, üçüncü ve beşinci fıkralara göre belirlenir ve ödenmeyen hal rüsumlarına ilişkin bilgiler, Bakanlıkça alacaklı belediyelere bildirilir. Bu rüsumlar alacaklı belediye tarafından 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre tahsil edilir.

(16) Özel toptancı hallerinin alacaklısı olduğu, süresi içinde ödenmeyen hal rüsumları ilgili belediye tarafından 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre tahsil edilir ve tahsil edilen tutarların yarısı belediye tarafından özel toptancı haline aktarılır.” düzenlemeleri yer almıştır.

Tüm bu düzenlemelerden anlaşılacağı üzere, hal rüsumunun tahakkuk, tahsil ve paylaşımı Bakanlık tarafından kurulan sistemle takip edilmekte ve tahsil edilen rüsumların bir kısmı ilgili banka tarafından özel hal işletmecisi şhesaplarına aktarılmaktadır. Yönetmeliğin 45/8. maddesinde, hal rüsumunun tahsili ve ilgili belediye ile işletmelere dağılımını yapacak bankaya atıf yapılmıştır.

Süresinde ödenmeyen ve tahsil edilemeyen hal rüsumları için, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre tahsil işlemleri tatbik edilir.

Sonuç

Sebze ve meyve toptancı hallerine ilişkin mevzuatın henüz tam olarak yerleştiği ve uygulamanın oturduğunu söylemek güçtür. Zira en son 9.10.2020 tarih ve 31269 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelik değişikliği ile “Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğinde” değişiklikler yapılmış ve uygulamaya dair bazı belirlemelerin yanında uygulamadaki sorunlara açıklık getirilmeye çalışılmıştır.

Kuşkusuz uygulamada yaşanan sorunlardan yola çıkarak yeni belirlemelere gidilebilmesi her zaman mümkündür. “Nasıl olsa kervan yolda düzülür” prensibinden hareketle uygulamada zamanla karşılaşılan sorunların çözülebileceği düşünülmüştür. Ancak, uygulamada birçok hukuki ihtilafla karşılaşıldığı, bunların çözümü için tarafların idari ve adli yargıda dava yollarına gittiği de bilinen bir gerçekliktir.