VERGİ AFLARININ GEREKÇELERİ VE ÖZELLİKLERİ
VERGİ AFLARININ GEREKÇELERİ VE ÖZELLİKLERİ
GİRİŞ
Vergi affı, vergi kanunlarına aykırı hareket edenlere uygulanan idari ve hukuki yaptırımların ortadan kaldırılması olarak tanımlanmıştır. Vergi affı kavramı süresinde ödenmeyen vergilerin faizlerinin tamamının veya bir kısmının silinmesi, sonrasında kalan tutarın taksitlendirilmesi ile ilgili yapılan düzenlemeler ve varlık barışı ile matrah artırımı için de kullanılmaktadır.
VERGİ AFFI NEDİR ?
Vergi, devlet veya vergilendirme yetkisine sahip kamu tüzel kişilerince, egemenlik gücüne dayanılarak, mali, ekonomik, sosyal ve siyasi amaçlarla, yükümlülerden mali güçlerine göre, bireysel karşılığı olmaksızın, kanunlara uygun olarak ve hukuki cebir altında alınan parasal ödemeler olarak tanımlanmıştır.
Verginin mali fonksiyonu kamu gelirlerini karşılamaktır. Bunun yanında ekonomik ve sosyal fonksiyonları da bulunmaktadır. Vergiler devletin ekonomiye müdahale ve sosyal adaleti sağlama aracı olarak da kullanılmaktadır.
Vergi afları, vergi gelirlerinin hazineye kısa yoldan ulaşmasını sağlayan bir uygulama olup gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler tarafından sıklıkla başvurulan bir yoldur.
Vergi affı vergi cezalarını sona erdiren sebeplerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Çıkartılan düzenlemelerde verginin aslı silinmemekte, ödenmeyen vergiler için tahakkuk etmiş olan faiz ve gecikme zammı kanunda ön görülen şekilde yeniden hesaplanmakta ve bu yeni hesaplama sonucunda ortaya çıkan tutarlar taksitler halinde ödenmektedir.
VERGİ AFLARININ KONULUŞ GEREKÇELERİ VE ÖZELLİKLERİ
Mali, ekonomik, sosyal, siyasal sebepler vergi aflarını zorunlu kılmaktadır.
Vergi affı kanunlarının uygulanması, diğer kanunlara göre özellik göstermektedir. Bu af kanunları zaman bakımından geçmişe yürümekte ve etkilerini geçmişteki olaylar üzerinde meydana getirmektedir. Af kanunlarında, özellikle, hangi tarihe kadar işlenmiş suçlara o kanunun uygulanacağına ilişkin bir açıklık bulunması gerekmektedir. Eğer af kanunlarında böyle bir açıklık yoksa, o zaman kanunların yürürlüğe girmesiyle ilgili genel kurallar uygulanacak ve kanunun resmen yürürlüğe girdiği tarihe kadar işlenmiş suçlar af edilecektir demektir (Mutluer, 1979:225).
Vergi affı geçmişe yürür ve etkilerini geçmiş olaylar üzerinde meydana getirir.
Vergi affının sık sık tekrarlanmaması, teşvik edici olması, yeterli süreye yayılması, içeriğinin iyi tanıtılması ve vergi affından faydalananların gizlenmesi vergi affının başarısını arttıran özelliklerdir.
TÜRKİYE’ DE VERGİ AFLARI
Türkiye’ de Cumhuriyetten günümüze kadar çeşitli gerekçelerle 36 kere vergi affını düzenleyen kanun çıkartılmıştır. Çıkartılan vergi afları kapsamına göre vergi aslını, vergi cezasını, gecikme faizini ve zammını kısmen veya tamamen ortadan kaldıran ve bunlara ödeme kolaylığı sağlayan veya bunlardan daha hafif mahiyette yeni mali yükümlülükler getiren ve son zamanlarda da çoğunlukla torba yasalar çerçevesinde ihdas edildiği görülmektedir.
Af kanunları vergilerle sınırlı kalmamış vergi dairesi, sosyal güvenlik kurumu, belediyeler, il özel idareleri, kamu bankaları ve diğer kamu idarelerine ait kamu alacaklarını içeren mali af şeklinde uygulama bulmuştur.
Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana çok sayıda vergi affının uygulandığı görülmektedir. Bu vergi afları kapsam, mükellef türü, sebep ve uygulama süreleri bakımından farklılık göstermekle birlikte; sadece vergi aslına uygulanması veya vergi cezası ile zam ve faizlere uygulanması bakımından da farklılık göstermektedir. (Yrd. Doç. Dr. Veli KARGI- Arş.Gör. Cihan YÜKSEL**)
Bu kanunların belirli bir kısmı vergi cezalarını tamamen affederken, bir kısmı genel af kanunları içerisine maddeler ekleyerek, diğer bir kısmı ise vergi kanunlarına dair bazı değişiklikler yaparak kanunlara geçici maddeler eklemek yolu ile karşımıza çıkmaktadırlar. Ayrıca af kanunlarına bakıldığında çıkarıldıkları dönemin izlerini taşımakta ve dönemin ihtiyacı olan şartlara uygun şekilde çıkarılmıştır. İlk yıllardan günümüze kadar çıkarılan vergi aflarının gerekçelerine bakıldığın da temel amaç kamu yararını gözeterek tahsil edilemeyen kamu gelirlerinin tahsil edilmesini hızlandırmak ve hazineye gelir sağlamaktır (Özbek, 2014: 101).
08.10.2020 tarihli Resmî Gazetede yayınlanan ”Bütçe Gelirlerine İlişkin Temel Politikalar” başlığında “Vergi politikalarının vergide adalet ve eşitlik ilkelerini pekiştirecek şekilde sürdürülmesine, vergi mevzuatının sadeleştirilmesine, etkin olmayan istisna, muafiyet ve indirimlerin gözden geçirilmesine ve kademeli olarak kaldırılmasına devam edilecektir. Mali plan döneminde (2021- 2023 ) vergi affına gidilmeyecektir” hükmü yer almaktadır.
Aslında her bir yeni vergi affı vergiye gönüllü uyum açısından vatandaşın mükellef olmaktan kaynaklanan sorumluluklarını yerine getirmesini önlemekte, vergiden kaçınmayı artırmakta, süresinde beyan ve ödeme mükellefiyetlerinden uzaklaştırmakta ve nihayetinde de iyi niyetli ve dürüst mükellefleri olumsuz yönde etkilemektedir (Gökmen, 2013).
Türkiye’de vergi af kanunları çıkartılmasında vergi aflarının ekonomik ve politik maliyetlerinin düşük olması, tasarruf yetersizliği ve buna bağlı olarak mükelleflerin vergi borçlarını ödemekten ziyade ucuz kredi olarak kullanması, kısa dönemde yüksek gelir elde etme arzusu, mali sistemin yapısal sorunları, vergi uyumlaştırması ve mali krizler etkili olmuştur. ( Hünkar GÜLER)
Vergi aflarının sık sık tekrarlanması mükelleflerin vergiye uyumunu zorlaştırmakta ve mükelleflerin sürekli af beklentisi içine girmelerine sebep olmaktadır.
SONUÇ
Vergi aflarının gelişmekte olan ülkelerde sıkça uygulanması kısa dönemde vergi gelirlerini arttırmasından kaynaklanmaktadır. Her yeni çıkan af kanunu kendinden sonra çıkacak af kanunu beklentisini arttırmakta vergisini zamanında ödeyen mükellefleri olumsuz etkilemekte, uzun dönemde vergi gelirlerini azaltmaktadır.
Vergi Uzmanı Gülay Ergül
Gökmen, S. (2013), “Varlık Barışı, Yeniden…”-Aktaran,Nihat EDİZDOĞAN,Erhan GÜMÜŞ, Vergi Afları
ve Türkiyede Vergi Aflarının Değerlendirilmesi
Hünkar GÜLER ,Türkiye’de Vergi Aflarının Vergi Gelirleri Üzerindeki Etkisinin Olay Analiziyle Ölçülmesi
,
Mutluer Kamil (1979), Vergi Ceza Hukuku-Aktaran, Yrd.Doç.Dr. Veli KARGI, Türkiyede Vergi Aflarının
Vergi Gelirlerine Etkisi
Özbek, F.R. (2014). Vergi Afları ve Yansımaları-Aktaran, Ercan YALMAN,Türkiyede Çıkarılan Vergi
Aflarının Nedenleri ve 6736 Sayılı Kanunun Mali Yönden İncelenmesi
Veli KARGI, Veli, Cihan Yüksel, Türkiye’de Vergi Aflarının Vergi Adaleti ve Mükellefler Üzerine Etkileri
