GİRİŞ

Foreign Exchange piyasaları ya da yaygın kullanılan adıyla Forex Piyasası, bankalardan aracı kurumlara, finans kuruluşlarından, bireysel yatırımcılara kadar, piyasadaki birçok katılımcı tarafından belirlenmiş şartlar üzerinden döviz değiş tokuşu yani alım-satım işlemlerinin toplamını ifade eder. 7256 sayılı Kanun’un 19’uncu maddesiyle 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun geçici 67’nci maddesinin numaralı fıkrasına eklenen hükümle birlikte 1/1/2021 tarihinden itibaren forex işlemleri (kaldıraçlı işlemler) diğer sermaye piyasası aracı olarak kabul edilmiş olup elde edilen kazançlar da tevkifat kapsamına alınmıştır.

Son yıllarda geleneksel kullanımından farklı bir şekilde yatırım amaçlı yapılan döviz işlemleri tüm dünyaya yayılmış ve yatırımcılar tarafından büyük rağbet görmüştür. Forex olarak adlandırılan bu işlemlerde iki ülke parasının birbirine ya da petrol, altın gibi emtia ve kıymetli madenlerin bir ülke parasına göre değeri alım satıma konu olmakta ve yatırımcılara yatırdıkları teminatın belirli bir katına kadar işlem yapma olanağı verilmektedir. Özellikle son dönemde ülkemizde yaşanan kur dalgalanmaları, dikkatleri yeniden döviz piyasaları üzerine çevirmiş, yatırımcıların iştahını kabartmıştır. Kur dalgalanmalarından kazanç elde etmek isteyen yatırımcılar, kaldıracın da etkisinden yararlanmak için foreks piyasalarına yönelmektedirler.

Makalemizde yeni kanun çerçevesinde Forex piyasalarında gelir vergisi yönünden vergilendirme esaslarına ve diğer kanunlar çerçevesinde vergilendirme esaslarına değineceğiz.

1-Forex Kavramı

Forex, Foreign Exchange kelimesinden türetilmiş olup döviz, döviz arbitrajı, döviz değiş tokuşu anlamlarına gelmektedir. Forex piyasası ise bir ülkenin para birimi ile diğer bir ülkenin para birimi arasındaki değişim oranından yani pariteden faydalanılarak, döviz alım satım işlemlerinin yapıldığı uluslararası piyasaların tamamını ifade eder. Ayrıca Forex piyasası, yatırımcılarına kaldıraçlı işlem yapma imkânı sunan dünyanın en büyük hacme sahip pazarlarından biridir. Forex piyasası, bankalardan aracı kurumlara, finans kuruluşlarından bireysel yatırımcılara kadar, piyasadaki birçok katılımcı tarafından önceden belirlenmiş şartlarda gerçekleştirilen döviz alım-satım işlemlerinin toplamını ifade eder. Forex piyasası para birimleri arasındaki değişimlerden faydalanılarak fiyatların hem uzun pozisyon (artış yönünde hareket olacağı beklentisiyle yapılan işlem) hem de kısa pozisyon ( düşüş yönünde hareket olacağı beklentisiyle yapılan işlem ) alınarak yatırım yapılabilme imkanı sunmaktadır. Forex piyasası altın, gümüş, paladyum gibi emtialara, borsa endeksleri ve bu endekslerde işlem gören hisse senetlerine; pamuk, mısır, soya gibi tarımsal ürünlere, hatta petrol, doğalgaz gibi enerji ürünlerine kadar geniş bir yelpaze de yatırım yapılabilmesine olanak sağlamaktadır. Bunun yanı sıra söz konusu yatırımları kaldıraç oranı sayesinde daha düşük bir sermaye ile daha yüksek bir yatırım yapılabilmesine olanak sağlayarak düşük bir tutarla yüksek bir riskin hedge edilmesi imkânı da sunan bir piyasa olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sermaye piyasası faaliyetini “Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri ve Bu İşlemleri Gerçekleştirebilecek Kurumlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ» (Tebliğ) ile düzenlenmiştir. Düzenlemeye ilişkin Tebliğ 27.08.2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak 31.08.2011 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiş ve ülkemizde de yasal bir şekilde işlem yapılmaya başlanmıştır. İlgili Tebliğ’de kaldıraç oranı işlem yapmak için yatırılan teminat tutarı karşılığında alınabilecek pozisyon tutarını gösteren oranı olarak ifade edilmiştir. Kaldıraç oranı ilk başta 100:1 olarak belirlenmiş olup sonrasında; 10.02.2017 tarih 29975 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan III 37.1.b Yatırım Hizmetleri Ve Faaliyetleri İle Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğinde yapılan değişiklikle kaldıraçlı işlemlerde pozisyonun ilk açıldığı sırada uygulanacak kaldıraç oranı 10:1’i geçemez şeklinde düzenlenmiştir. Söz konusu tebliğde yatırılan teminat tutarı karşılığında, döviz ve kıymetli madenler ile Sermaye Piyasası Kurulunca belirlenecek diğer varlıkların kaldıraçlı olarak elektronik ortamda oluşturulmuş bir platformda alım satımı işlemleri kaldıraçlı işlem olarak tanımlanmıştır

2-Türkiye de Forex Piyasası

Piyasa Yapıcıları

 

Sermaye Piyasası Kurulunun piyasa yapıcılarına ilişkin hükümleri Seri: V No:125 sayılı SPK tebliği madde 2(a)’da “müşterilerden gelen emirlerin doğrudan kabul edilmesi ve/veya gerçekleştirilmesi” şeklinde ifade edilmiştir. Söz konusu tebliğ uyarınca Türkiye’de piyasa yapıcı olarak faaliyet gösteren şirketler, yatırımcı ile yaptığı anlaşma doğrultusunda yatırımcının teminata dayalı işlemlerini kendi nezdinde gerçekleştirir, dolayısıyla bu şirketler doğrudan yatırımcılara karşı muhatap olurlar. Bu şirketler gerçekleştirdikleri işlemler dolayısıyla oluşan sorumlulukları da üstlenirler ve bu sorumluluklarını gerçekleştirmemeleri durumunda tazmin yükümlülüğüne muhatap olmaktadırlar. Piyasa yapıcı şirketler ücret ve masrafları kendileri belirlemekte ve bu ücret şirketin banka hesabına yatırılmaktadır.

 

İşlem Aracıları

 

İşlem aracılarına ilişkin SPK düzenlemesi Seri: V No: 125 sayılı tebliğin 2(b) maddesinde “müşterilerden gelen emirlerin temsilci sıfatıyla kabul edilmesi ve bu emirlerin gerçekleştirilmek üzere başka kuruluşlara yönlendirilmesi” şeklinde yer almaktadır. Ayrıca söz konusu tebliğin 13. maddesi uyarınca işlem aracıları faaliyetlerini piyasa yapıcı olarak yetkilendirilmiş yurt içinde yerleşik bir kuruluşun ve/veya ilgili ülkenin yetkili otoritesinden faaliyet izni almış yurtdışında yerleşik bir kuruluşun temsilcisi veya aracısı olarak yerine getirebilirler. Söz konusu faaliyetlere başlanabilmesi için işlem aracılarının SPK’dan yetki belgesi almaları zorunludur.

 

Aracı Kurum Temsilcileri

 

Aracı kurum temsilcilerinin faaliyet tanımına Seri: V No: 125 sayılı SPK Tebliği Madde 2(c)’de “Başka bir kuruluşun kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin olarak sunduğu hizmetlerin yatırımcılara tanıtımı, sözleşme akdedilmesine aracı olunması veya sözleşme yapmak isteyen tarafların komisyon karşılığında bir araya getirilmesi” şeklinde yer verilmiştir. Aynı tebliğin 14. maddesinde ise aracı kurumların SPK tarafından yetkilendirilmiş yurt içinde yerleşik bir kuruluşun kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin olarak sunduğu hizmetlerin yatırımcılara tanıtımı, sözleşme akdedilmesine aracı olunması veya sözleşme yapmak isteyen tarafların komisyon karşılığında bir araya getirilmesi faaliyetlerini yerine getirebileceği belirtilmiştir. Bu maddeden anlaşıldığı üzere aracı kurum temsilcilerinin tanıtım hizmetlerinden yalnızca yurtiçinde bulunan foreks şirketleri faydalanabilecektir. Söz konusu faaliyete ilişkin olarak lehine faaliyet gösterilecek kuruluş ile temsilci olacak yetkili kuruluş arasında sözleşme imzalanması şart koşulmuştur.

3-Gelir Vergisi Yönünden Forex İşlemlerinin Vergilendirilmesi

            7256 sayılı Kanun’un 19’uncu maddesiyle Gelir Vergisi Kanunu’nun geçici 67’nci maddesinin (13) numaralı fıkrasına eklenen hüküm sonucunda ilgili bendin ikinci fıkrası vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinden sonra döviz, kıymetli madenler ve Sermaye Piyasası Kurulunca, belirlenen diğer varlıklar üzerine yapılan kaldıraçlı işlemlere ilişkin sözleşmeleri yani forex piyasasında işlem gören sözleşmelerini, diğer sermaye piyasası araçları kapsamında değerlendirerek 01.01.2021 tarihinden itibaren elde edilen gelirlere uygulanmak üzere tevkifat kapsamına alınmıştır. Bu kapsamda kaldıraçlı işlemlere ilişkin özel bir belirleme yapılmak suretiyle, belirli bir tarihten önce açılan pozisyonların önceki hükümlere göre vergilendirilmesine devam edileceğine ilişkin düzenleme yapılmamış olduğundan 01.01.2021 tarihinden itibaren kaldıraçlı işlemlerden elde edilen tüm gelirler üzerinden geçici 67’nci madde hükmü uyarınca tevkifat yapılacağı anlaşılmaktadır.

İlgili maddenin gerekçesinde, “Yapılan diğer bir düzenleme ile banka ve aracı kurum kurumlar vasıtasıyla gerçekleştirilen kaldıraçlı alım satım (foreks) işlemlerinden elde edilen gelirlerin geçici 67 nci madde kapsamında kaynakta kesinti suretiyle vergilendirilmesi amaçlanmakta, maddenin uygulama süresi 31/12/2025 tarihine kadar uzatılmakta ve bu sureyi beş yıla kadar uzatma konusunda Cumhurbaşkanına yetki verilmektedir.” dendi.

Söz konusu değişiklikle kaldıraç işlemlerinden tıpkı Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında yabancı para cinsinden sözleşmelerde elde edilen kârlarda uygulanan yüzde 10 stopaj kesintisi uygulanması bekleniyor. Kaldıraçlı foreks işlemlerinde bu konunun uzun zamandır muallakta olduğunu belirten sektör temsilcileri, sektörün 2013 yılından bu yana foreks işlemlerinde bu uygulamayı talep ettiğini belirtiyor. Mevcut uygulamada foreks işlemlerinde yabancı yatırımcının gelirinden aracı kurumların sorumlu olduğunu hatırlatan sektör temsilcileri, işlemlerin GVK Geçici 67’nci madde kapsamına alınmasıyla aracı kurumların bu sorumluluktan kurtulacağını, stopaj ile verginin doğru adresten alınacağını ifade ediyor.

Kaldıraçlı işlemlerde tevkifat matrahının belirlenmesinde ilk olarak söz konusu kaldıraçlı işleme konu işlemin maliyet bedeli tespit edilmelidir. Gelir Vergisi Kanunu’nun geçici 67’nci maddesinin birinci fıkrasının ikinci paragrafında, “Aynı menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası aracından değişik tarihlerde alımlar yapıldıktan sonra bunların bir kısmının elden çıkarılması halinde, ilk giren ilk çıkar yöntemi kullanılmak suretiyle, tevkifat matrahının tespitinde dikkate alınacak alış bedeli belirlenir. Bir menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası aracının alıntından önce elden çıkarılması halinde, elden çıkarılma tarihinden sonra yapılan ilk alım işlemi esas alınarak üzerinden tevkifat yapılacak tutar tespit edilir. Aynı gün içerisindeki işlemlerde ağırlıklı ortalama yöntemi kullanılabilir.” hükmü yer almaktadır. Dolayısıyla Kanun hükmü gereği kaldıraçlı işlemlerde de maliyet bedelinin tespitinde FİFO yani ilk giren ilk çıkar yönteminin uygulanması gerekmektedir

Bu çerçevede “döviz, kıymetli madenler ve Sermaye Piyasası Kurulunca belirlenen diğer varlıklar üzerine yapılan kaldıraçlı işlemlere ilişkin sözleşmeler” ile müşterilerin elde ettiği gelirlerden kesinti suretiyle vergileme yapılacaktır. Stopaj oranı %10 olacaktır. Yapılacak kesinti uygulaması 2021 yılından itibaren başlayacak ve Geçici 67’ye tabi diğer işlemlerdeki gibi 3’er aylık beyanname ile Aracı Kurum tarafından Vergi Dairesine yatırılacaktır.

4. Diğer Kanunlar Yönünden Forex İşlemlerinde Vergilendirme

            5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu 6.maddesine göre Kurumlar Vergisi hesaplanırken mükelleflerin bir hesap dönemi içerisinde elde ettikleri safi kurum kazancı dikkate alınır. Safi kurum kazancı, Gelir Vergisi Kanununda yer alan ticari kazanç hükümlerine göre tespit edilir.

Foreks piyasasında işlem yapan kurumlar vergisi mükellefi aracı kuruluşların bu piyasada gerçekleştirdikleri işlemlerden elde ettikleri gelirler kurum kazancına dâhil edilmeli ve bu gelirler dikkate alınarak kurumlar vergisi beyannameleri vermeleri gerekmektedir. Foreks işlemleri sonucu zarar elde etmeleri durumunda bu zararlarını da beyannameye dahil etmelilerdir.

Katma Değer Vergisi Kanunu 1. maddesinde ticarî, sınaî, ziraî faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetlerin KDV’ne tabi olduğu belirtilmiştir. 2.maddede teslim, bir mal üzerindeki tasarruf hakkının malik veya onun adına hareket edenlerce, alıcıya veya adına hareket edenlere devri şeklinde tanımlanmıştır. Ayrıca, bir malın alıcı veya onun adına hareket edenlerin gösterdiği yere veya kişilere tevdiinin de teslim hükmünde olduğu belirtilmiştir.

Foreks piyasasında yapılan işlemlerin sonucunda fiziken bir teslim olmamakla birlikte yapılan işlem sonunda tasarruf hakkı el değiştirmektedir. Dolayısıyla foreks piyasasında yapılan işlemler KDV’nin konusuna girmektedir.

KDV Kanunu madde 17/4(g)’de belirtildiği üzere külçe altın, külçe gümüş, kıymetli taşlar, döviz, para, damga pulu, değerli kâğıtlar, hisse senedi, tahvil, varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikaları, Türkiye’de kurulu borsalarda işlem gören sermaye piyasası araçları ile metal, plastik, lastik, kauçuk, kâğıt, cam hurda ve atıklarının teslimi KDV’nden istisna edilmiştir. Bu durumda foreks piyasasında gerçekleştirilen alım-satım işlemlerinden bu bentte sayılan kıymetlerle ilgili olanlar için KDV hesaplanmayacaktır. Ancak, foreks piyasasında gerçekleştirilen alım-satım işlemleri yalnızca bu bentte sayılan kıymetlerle sınırlı değildir. Dolayısıyla, KDV Kanunu madde 17/4(g)’de sayılan kıymetler dışında herhangi bir kıymetin foreks piyasasında bir işleme konu edilmesi durumunda KDV’nin hesaplanması gerekecektir.

19 Ocak 2012 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 89 seri numaralı gider vergileri genel tebliğinde “kaldıraçlı alım satım işlemlerinin vergilendirilmesi” başlığı altında; banka, banker ve sigorta şirketleri tarafından yapılan fiziki teslimatlı döviz alış ve satış işlemleri, kambiyo işlemi olduğundan sıfır oranında BSMV’ye tabi olduğu, üzerlerinden BSMV hesaplanmayacağı, ancak, nitelik itibariyle banka muamele ve hizmetleri kapsamında olduğu kabul edilen foreks işlemleri, dayanak varlıktaki fiyat değişimlerinden fiziki alım satım olmaksızın yararlanmayı amaçladığından, kambiyo alım satım işlemi olarak değerlendirilemeyeceği, buna göre; – Banka ve sigorta şirketlerinin foreks işlemleri dolayısıyla lehe aldıkları paraların, – İlgili kanunlarla yetkilendirilmek veya izin verilmek suretiyle 6802 sayılı Kanunun 28 inci maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen işlemleri esas iştigal konusu olarak yapan ve banker kapsamında BSMV mükellefi olanların foreks işlemleri dolayısıyla lehe aldıkları paraların, – Yetkili kuruluşlar banker kapsamında BSMV mükellefi olup kendileri veya başkaları hesabına yaptıkları foreks işlemleri dolayısıyla lehe aldıkları paraların, 6802 sayılı Kanunun 28’inci maddesi uyarınca BSMV’ye tabi bulunduğu açıklandıktan sonra, BSMV mükellefleri tarafından Türkiye’de kurulu borsalarda yapılacak kaldıraçlı alım satım işlemlerinin, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri mahiyetinde olmadığı, 6802 sayılı Kanunun 29’uncu maddesinin (p) bendi kapsamında değerlendirilemeyecekleri, buna bağlı olarak Türkiye’de kurulu borsalarda yapılan foreks işlemleri dolayısıyla lehe alınan paraların tamamının %5 oranında BSMV’ye tabi tutulacağı yönünde düzenleme yapılmıştır.

5-Sonuç

            Gelir Vergisi Kanunu açısından yasal alt yapısında boşluk bulunan Forex işlemleri 11 Kasım 2020’de Resmi Gazete’de yayımlanan 7256 sayılı Kanun’un 19. maddesi ile kaldıraçlı alım satım işlemlerinden (Foreks) elde edilen kazançlar Gelir Vergisi Kanunu’nun Geçici 67. maddesi uyarınca yapılan gelir vergisi kesintisi yapılan unsurlar kapsamına alındı. Yapılan düzenleme sonucunda Foreks işlemleri, “diğer sermaye piyasası aracı” olarak tanımlandı. Böylece 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren kaldıraçlı alım satım işlemlerinden elde edilen gelirlerden %10 gelir vergisi kesintisi yapılması zorunlu hale geldi.

 

FIRAT İNSEL

VERGİ MÜFETTİŞİ

 

 

 

 

Sorularınız için: davavergi@gmail.com

 

Yasal Uyarı: Yazılar tamamen yazarın kişisel görüşleri olup başka hiçbir kişi veya kurumu bağlamaz. Sitemizde yayınlanan yazılar telif hakları nedeniyle izin alınmaksızın ve atıf yapılmaksızın kullanılamaz. Yapılan atıflarda, MÜKELLEFHABER / www.davavergi.com adreslerinin belirtilmesi zorunludur.

 

 

 

 

 

Kaynakça

• 27.08.2011 tarihli Sermaye Piyasası Kurulunun Seri V, No: 125 Kaldıraçlı Alım Satım

İşlemleri ve Bu İşlemleri Gerçekleştirebilecek Kurumlara İlişkin Esaslar Hakkında

Tebliğ

• 10.02.2017 tarih 29975 sayılı resmi gazetede yayınlanan III-37.1.b Yatırım Hizmetleri Ve Faaliyetleri İle Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ
• 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu

. 17 Kasım 2020 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 7256 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun

• 257 Seri Numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliğ