BİTCOİN VE BENZERİ KRİPTO PARALARDAN ELDE EDİLEN KAZANÇLAR VERGİYE TABİ MİDİR?

07.02.2021

2.259

BİTCOİN VE BENZERİ KRİPTO PARALARDAN ELDE EDİLEN KAZANÇLAR VERGİYE TABİ MİDİR?

GİRİŞ

Son zamanlarda önemli bir gündem de bitcoin vb. kripto paralardır. Wikipedia’da kripto paranın, işlemlerini güvenceye almak için kriptografi yani şifreleme kullanan, çalışma şekli nakite alternatif bir değişim aracı olarak tasarlanmış bir dijital varlık, bir sanal unsur şeklinde tanımlandığını görüyoruz. Bu paraları bitcoin, ethereum, litecoin, ripple vb. olarak sayabiliriz.

İlk kripto para olan Bitcoin, 2009 yılının Satoshi Nakamoto kod adlı kişi ve arkadaşlarınca geliştirildi ve açık kaynak kodlu yazılım olarak paylaşıldı. Kripto paralar takas işlemlerinde kullanılabilen yani bildiğimiz para özelliğine sahip ancak arkasında herhangi bir ülke merkez bankasının olmadığı dijital şifrelenmiş ve sanal para birimleridir. Kripto parada üretim sınırı vardır ve üretimdeki ve piyasadaki para miktarı arttıkça yeni üretim zorlaşmaktadır.

Tüm dünyada bu tür paralara olan ilginin arttığını görüyoruz. Hatta bu paralar için geleceğin para birimleri olduğu da söylenmektedir. Bazı ülkelerde bu paraların kullanımı konusunda yasaklar getirilmişken ülkemizde bu paralara ilişkin herhangi bir yasal sınırlama getirilmemiştir.

KRİPTO PARALAR GÜVENLİ Mİ? AVANTAJLARI NELERDİR?

Bu tür paralar yatırım amacıyla kullanıldığı gibi kayıt dışı paraların dolaşıma sokulması için kullanıldığı yönünde de iddialar var. Ancak, trendin kripto paralar yönüne gittiğini de gözden kaçırmamak gerekiyor. Kripto paralar ülkelerin ekonomik durumlarına bağlı olmadığı için ekonomik krizlerden etkilenmezler. Kripto paraların tutulduğu hesaplar cüzdanlar vasıtasıyla takip edildiği için herhangi bir haciz elkoyma vb. işlemlerle de karşılaşmazlar. Ancak bu tür hesapların hacklenme riskleri bulunmaktadır. Kripto para birimleri, günümüzün en güvenli Blockchain ağ yapısını kullanmaktadır.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), 25 Kasım 2013 tarih ve 2013/32 sayılı yazısıyla: “Bitcoin’in 6493 sayılı, Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşla- rı Hakkında Kanun, kapsamında elektronik para olarak değerlendirilemeyeceği ve bu kanun kapsamında gözetim ve denetiminin mümkün olmadığını” ifade etmiştir (www.bddk.org.tr).

KRİPTO PARALAR VE BUNLARIN VERGİLENDİRİLMESİ

Öncelikle belirtmemiz gerekir ki mevcut mevzuatta bu paraların tanımı, niteliği ve vergilendirilmesi yönünden açık bir düzenleme yer almamaktadır. Ancak, kripto paraların yaygınlaşması ve bu paralardan sağlanan kazançların artmasıyla birlikte bu alanda yeni düzenlemeler yapılması da kaçınılmazdır.

Gelir İdaresi Eski Başkanı Adnan Ertürk, Bitcoin’in ilk olarak “emtia” olarak kabul edilmesi, ikincisi “menkul kıymet” ve üçüncüsü de “para” olarak değerlendirilmesi yönünde beyanı olmuştur (www.ntv.com.tr).

Birçok ülkede gelir vergisi açısından farklı nitelendirilen kripto paralar ‘gayri maddi bir varlık’ veya ‘finansal bir varlık’ olarak ‘emtia’ veya ‘para’ olarak tanımlandığı görülmektedir.

OECD Ekim 2020 tarihinde yayınlamış olduğu raporunda konun hukuki alt yapısının oluşturulması konusunda ülkelere tavsiyeler de bulunmuştur.

Resmi Gazete’de yayımlanan 2021-2023 Orta Vadeli Programı’nda “Dijital olarak satılabilen ve transfer edilebilen, dijital bir değeri temsil eden sanal varlıklar kullanılarak yapılan işlemlerin vergilendirilmesine yönelik çalışmalar sürdürülecek, bu varlıkların suçun finansmanında kullanılmasının önlenmesine yönelik bir takip mekanizması tesis edilecek” açıklamaları yer almaktadır. Bu da önümüzdeki günlerde bu konuda yasal alt yapı çalışmalarının yapılacağını göstermektedir.

VERGİNİN YASALIĞI İLKESİ

Anayasanın 73. maddesinde,

“Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır.

Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir.” hükmü yer almaktadır.

Bu anayasal ilke uyarınca açık yasal bir dayanak olmadan vergilendirme işlemi yapılması mümkün değildir. Şu an ki yasal düzenlemelerde ise, bitcoin vb kripto paralardan elde edilen gelirlerin vergilendirileceğine dair açık bir düzenleme bulunmamaktadır.

VERGİYİ DOĞURAN OLAYIN GERÇEK MAHİYETİ ESASTIR

213 sayılı Vergi Usul Kanununun 3. maddesinde,

“… Vergi kanunları lafzı ve ruhu ile hüküm ifade eder. Lafzın açık olmadığı hallerde vergi kanunlarının hükümleri, konuluşundaki maksat, hükümlerin kanunun yapısındaki yeri ve diğer maddelerle olan bağlantısı göz önünde tutularak uygulanır.

B) İspat: Vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya, ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti esastır.

Vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti yemin hariç her türlü delille ispatlanabilir. Şu kadar ki, vergiyi doğuran olayla ilgisi tabii ve açık bulunmayan şahit ifadesi ispatlama vasıtası olarak kullanılamaz.

İktisadi, ticari ve teknik icaplara uymayan veya olayın özelliğine göre normal ve mutad olmayan bir durumun iddia olunması halinde ispat külfeti bunu iddia eden tarafa aittir.” hükmü yer almaktadır.

Bu hükümle vergilendirme işlemlerinde gerçek mahiyetin esas alınması ilkesi benimsenmiştir. Bu hüküm uyarınca gerçek mahiyete bakıldığında bitcoin işlemlerinden kaynaklı ticari bir faaliyetin vergi idaresince tespiti halinde ticari kazanç hükümleri uyarınca elde edilen gelirin vergilendirmesi yapılabilecektir. Devamlılık unsuru taşımayan ve ticari bir faaliyet olarak görülmeyen hallerde ise vergi aranılmayacağı tabiidir.

GELİR VERGİSİ KANUNUNUN TİCARİ KAZANCA DAİR DÜZENLEMELERİ

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunun “Ticari Kazancın Tarifi” başlıklı 37 maddesinde,

“Her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar ticari kazançtır.

Bu kanunun uygulanmasında, aşağıda yazılı kazançlar ticari kazanç sayılır:

Maden, taş ve kireç ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri ile tuğla ve kiremit harmanlarının işletilmesinden;
Coberlik işlerinden;
Özel okul ve hastanelerle benzeri yerlerin işletilmesinden;
Gayrimenkullerin alım, satım ve inşa işleriyle devamlı olarak uğraşanların bu işlerinden;
(202 sayılı Kanunun 17’nci maddesiyle değişen bent) Kendi nam ve hesaplarına menkul kıymet alım-satımı ile devamlı olarak uğraşanların bu faaliyetlerinden;
(202 sayılı Kanunun 17’nci maddesiyle değişen bent) Satın alınan veya trampa suretiyle iktisap olunan arazinin iktisap tarihinden itibaren 5 yıl içinde parsellenerek bu müddet içinde veya daha sonraki yıllarda kısmen veya tamamen satılmasından; elde edilen kazançlar.

7.(4842 sayılı Kanunun 4’üncü maddesiyle eklenen bent Yürürlük; 01.01.2004) Diş protezciliğinden elde edilen kazançlar.

Kollektif ortaklıklarda ortakların, adi veya eshamlı komandit ortaklıklarda komandite ortakların ortaklık karından aldıkları paylar şahsi ticari kazanç hükmündedir. (66’ncı madde hükmü mahfuzdur.)

Ticari kazanç, Vergi Usul Kanunu hükümlerine ve bu kanunda yazılı gerçek (Bilanço veya işletme hesabı esası) veya (4369 sayılı Kanunun 81/C-2 maddesiyle değişen ibare Yürürlük; 1.1.1999) basit usullere göre tespit edilir.

Özel okul ve hastanelerle benzeri yerleri işleten serbest meslek erbabı, serbest meslek kazançlarını da işletmenin kayıtlarına ithal edebilirler.”

Bir faaliyetin ticari kazanç olarak vergilendirilebilmesi için yasada sayılmış olması, devamlılık unsurunun yerine gelmiş olması, kazanç sağlama amacının olması gibi çeşitli kriterler mevcuttur. Bu hüküm ele alındığında kripto paraların ticareti veya kripto paralardan kaynaklı devamlı bir gelir elde edildiğinden bahisle vergi mükellefiyeti tesis edilmesi ve bu işlemlerin vergilendirilmesi hukuken mümkün görülmemekle birlikte vergi idaresi bir takvim yılında birden fazla alım ve satım olduğu bu şekilde devamlı olarak ticari faaliyette bulunulduğu gerekçesiyle vergilendirme işlemi yapabilecektir.

GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Genel bir değerlendirme yapacak olursak kripto paralar aslında fonksiyonel anlamda bir paradır ve bunlar TL, dolar, Euro gibi bir para birimi olduğu kabul edilmelidir. Nasıl ki servetini değerlendirmek amacıyla dolar alıp satan ve bu şekilde zarar ya da kar elde eden bir kişinin buradan elde ettiği kazanç nedeniyle vergilendirilmesi mümkün bulunmamakta ise kripto paralar için de mevcut yasal durumda aynı şey geçerlidir.

Bize göre, elindeki TL veya döviziyle bitcoin alan bir vatandaş buradan kar ya da zarar elde etmekten ziyade servetini farklı alanlarda değerlendirmektedir. Bu işlemin vergilendirilmesi gereken ticari bir faaliyet olarak değerlendirilmesi mümkün değildir.

Öte yandan, vergi idaresi kripto paraları yasal anlamda para olarak kabul etmeyerek bunları menkul mal veya gayrimaddi varlıklar olarak kabul etmek suretiyle vergilendirmeye tabi tutabilecektir. Ayrıca, kripto paraların aktarıldığı cüzdan hesaplarına gönderilen ve bu hesaplardan gelen paralardan elde edilen kazançlar devamlılık unsuru sağladığı gerekçesiyle vergi idaresince vergilendirmeye tabi tutabilmesi mümkündür.

Yine mevcut yasal düzenlemeler çerçevesinde kripto paralar olan bitcoin ve altcoinlerden elde edilen gelirler vergiye tabi değilse de, yakın bir zamanda bu kazançların yapılacak yeni bir mevzuat düzenlemesiyle vergilendirilecek gelir unsurlarına dahil edilmesi mümkündür. Ancak, mükellefler aleyhine sonradan yapılan yükümlülük getiren düzenlemelerin geriye doğru uygulanması hukuk devletinde söz konusu olmaz. Bu nedenle, bitcoin vb. kripto paralara yatırım yapan kişilerin vergi alanında uzman bir avukat, hukukçu, danışman veya müşavirlerden vergilendirme süreçlerine ilişkin olarak bilgilendirme almalarında fayda olacağı düşüncesindeyiz.